Məskunlaşmış milislər, İsrailin siyasi liderləri tərəfindən dəstəklənərək, fələstinliləri köçürmək və qərb sahilində torpaqları ələ keçirmək səylərini gücləndirirlər
Ötən həftə, İsrail qüvvələrinin işğal altındakı İordan çayının qərb sahilində yerləşən Kafr Malik fələstinli kəndinə hücum edən məskunlaşmışlara dəstək məqsədilə müdaxilə edərkən üç nəfəri öldürməsindən bir neçə gün sonra, İsrail siyasəti və mediasında qeyri-adi qınaq dalğası yayıldı.
Lakin bu hiddət fələstinlilərin öldürülməsinə görə deyildi. Yalnız məskunlaşmışlar İsrail əsgərlərinə hücum etdikdən sonra reaksiya baş verdi.
Cümə gecəsi, İsraildə tez-tez “Təpə gəncləri” olaraq adlandırılan məskunlaşmışlar Ramallahın şimal-şərqində yerləşən Kafr Malik yaxınlığındakı avanpostda yerləşən əsgərlərə hücum etdilər. Ertəsi gün isə həmin qrup yaxınlıqdakı hərbi bazaya soxuldu.
Fələstinli icmalara edilən reydlər zamanı məskunlaşmışlara müşayiət etməyə öyrəşmiş ordu üçün adətən müttəfiq sayılan bu qrupdan gələn aqressiya həm gözlənilməz, həm də narahatedici idi.
“Təpə gəncləri” termini artıq bu qrupu düzgün təsvir etmir. Onların strukturu, taktikaları və artan özünəinamları göstərir ki, onlar indi radikallaşmış gənclərin qeyri-rəsmi birliyi olmaqdan çıxaraq, faktiki paramilitar təşkilat kimi fəaliyyət göstərirlər.
Baş nazir Benyamin Netanyahudan tutmuş Müdafiə naziri İsrael Kats və həm koalisiyanın, həm də müxalifətin üzvləri də daxil olmaqla, İsrailin siyasi spektrinin hər küncündən siyasətçilər əsgərlərə edilən hücumları dərhal qınadılar.
Lakin bu məskunlaşmış qrupların fələstinlilərə qarşı həyata keçirdiyi zorakı fəaliyyətlər illərdir ki, davam edir və siyasi və ya hüquqi nəticə doğurmur.
Dövlət himayəsində zorakılıq
Məskunlaşmış milis qruplarının yüksəlişi yeni bir hadisə deyil.
2021-ci ilin mayında yəhudilərlə fələstinlilər arasında baş verən toqquşmalar zamanı, koordinasiyalı məskunlaşmış milis dəstələri İordan çayının qərb sahilindəki fələstinli kəndlərinə eyni vaxtda hücumlar təşkil etdilər.
Bu milislər özbaşına fəaliyyət göstərmirlər; onlar yüzlərlə silahlı şəxsi əhatə edən təşkilati çərçivədə fəaliyyət göstərirlər.
Dəyişən isə hazırkı İsrail hökuməti dövründə onların fəaliyyətinin açıq şəkildə rəsmiləşdirilməsi olub.
İsrailin maliyyə naziri vəzifəsini də icra edən Bezalel Smotriç Qərb Sahilindəki Mülki İdarəni öz nəzarətinə götürdükdən sonra, bu milislər daha geniş strateji məqsədə – Qərb Sahilinin təxminən 60 faizini təşkil edən “C zonası” üzərində İsrailin nəzarətini genişləndirməyə, bununla da gələcəkdə fələstinli dövlətinin qurulması imkanını faktiki olaraq məhdudlaşdırmağa – uyğun şəkildə fəaliyyət göstərməyə başlayıblar.
Bu strategiyanın əsas xüsusiyyətlərindən biri, formal hökumət təsdiqi olmadan və ya hərbi müqavimət olmadan məskunlaşmışlara geniş əraziləri ələ keçirməyə imkan verən “çoban fermalarının” artmasıdır. Bu fermalar çox vaxt cəmi iki-üç nəfərlə başlayır, lakin qısa müddətdə geniş ərazilərə yayılır.
Bu avanpostlar vasitəsilə, çox vaxt “Təpə gəncləri” ilə əlaqəli kiçik məskunlaşmış qrupları geniş torpaq sahələrinə nəzarəti ələ keçirirlər. Fermaları idarə edən məskunlaşmışlar fələstinli çobanları və sakinləri müntəzəm olaraq qorxudur və zorla qovurlar, beləliklə, rəsmi ilhaq olmadan faktiki istisna zonaları yaradırlar.
Qərb Sahilində yaşayan fələstinlilər üçün bu milislərin törətdiyi zorakılıq və torpaqdan çıxarma nə yeni, nə də ayrı-ayrı hallardır.
Lakin məskunlaşmışların israilli əsgərlərə son hücumları qısamüddətli olsa da, diqqəti bu qruplara yönəltdi və fələstinlilərin uzun müddətdir yaşadığı reallığı ifşa etdi: məskunlaşma hərəkatının bəzi hissələri təşkilatlanmış, hərbiləşdirilmiş qüvvələrə çevrilir və artan cəzasızlıqla ərazi gündəmini irəlilədirlər.
Smotriç sonrası strategiya
Smotriçin rəhbərliyi altında bu fermaların bir çoxu artıq leqallaşdırılır. Eyni zamanda, xüsusilə Əlon yolunun şərqində, İordan vadisində fələstinli çobanlara və bədəvi icmalara qarşı hücumlar (görünən şəkildə məqsədli və koordinasiyalı) artır.
Bu hücumların məqsədi aydındır: fələstinliləri ərazilərindən qovmaq.
Son vaxtlar məskunlaşmış milis dəstələri Əlon yolundan qərbə doğru irəliləməyə, Nablus və Ramallah bölgələrinə yaxınlaşmağa başlayıblar. Milislərin birbaşa Smotriçdən əmrlər alıb-almadığı dəqiq bilinmir, lakin məqsədlərinin üst-üstə düşdüyü açıqdır.
Hər iki tərəf eyni məqsədə – “C zonası” üzərində İsrailin nəzarətini möhkəmləndirmək və fələstinli sakinləri oradan təmizləmək – çalışır.
Bu gizli əməkdaşlığa dair nümunə ötən cümə günü baş verən hadisələrdən sonra ortaya çıxdı.
Smotriç yəhudilərə atəş açılmasını “keçilməz qırmızı xətt” adlandırdı və açıq şəkildə yəhudilərə atəş açmağın qadağan olduğunu bəyan etdi.
Əvvəlcə məskunlaşmışlar 14 yaşlı bir oğlanın israilli əsgərlər tərəfindən vurulduğunu iddia etdilər, lakin sonradan məlum oldu ki, oğlan əsgərlərə daş atarkən tamamilə başqa bir yerdə xəsarət alıb. Buna baxmayaraq, Smotriç hadisəni məskunlaşmışların versiyası əsasında qiymətləndirməyi seçdi.
Ertəsi gün hərbi bazaya edilən hücum maliyyə nazirini məskunlaşmışların hərəkətlərini açıq şəkildə qınamağa məcbur etdi, lakin iki tərəf arasındakı ortaq strateji maraqlar qüvvədə qaldı.
Fələstinlilərə qarşı hücumların artan tempi, israilli maliyyə nazirinin hökumətin dağılacağından və ya növbəti hökumətdə yer almayacağından narahat olması ilə əlaqəli ola bilər. Əksər sorğularda Smotriçin Dini Sionizm Partiyası seçki həddini keçmir.
Smotriç İsrailin ən məharətli və iti siyasətçilərindən biridir və inkişaf etmiş tarixi şüura malikdir.
Silahlı məskunlaşmış milis qruplarının Qərb Sahilində aqressiv genişlənməsi sadəcə ayrı-ayrı hücumlar seriyası deyil; bu, Smotriçin hökumət dəyişikliyi baş verərsə, “yerində dəyişməz faktlar” yaratmaq üçün daha geniş səylərinin bir hissəsidir.
O, bu hesablamasında haqlı ola bilər. Gələcəkdə qurulacaq heç bir İsrail hökumətinin Qərb Sahilindəki çoban fermalarını və avanpostları sökmək üçün addım atması çox az ehtimal olunur, fələstinlilərin qovulduqları torpaqlara qaytarılması isə daha da mümkünsüz görünür.
Smotriç, eyni zamanda, açıq şəkildə tənqid etdiyi Tramp administrasiyasının Yaxın Şərq planını da nəzərdə tutur. Həmin plana görə, “C zonası”nın böyük hissəsi İsrailə ilhaq ediləcək, qırıq-qırıq anklavlar şəklində olan fələstinli dövləti isə Qərb Sahilinə səpələnəcəkdi.
Smotriçin görünən məqsədi, bu ilhaq olunmuş ərazilərin mümkün qədər fələstinlisiz qalmasını təmin etməkdir ki, İsrail dövlətində vətəndaşlıq və tam hüquq iddia edə biləcək fələstinlilərin sayı minimuma ensin.
Qəzzadakı davam edən müharibə də məskunlaşmış milislərin düşüncəsini formalaşdırır, həmçinin Smotriç və Milli Təhlükəsizlik naziri Ben Qviri gücləndirir. Müharibə, bu aktorların Qərb Sahilində öz gündəmlərini sürətləndirmək cəhdlərini cəsarətləndirən imkanlı bir mühit yaradıb.
Məskunlaşmışların xəyalları
Məskunlaşmışlar uzun müddətdir Qərb Sahilini fələstinli əhalidən boşaltmaq arzusunda olublar. Uzun illərdir ki, bu istək hətta məskunlaşmışların özləri tərəfindən belə, həyata keçməsi mümkünsüz bir fantaziya kimi qəbul olunurdu.
Lakin Qəzzanın demək olar ki, tamamilə məhv edilməsi və Qəzza zolağının etnik təmizlənməsinin, heç olmasa yarım-açıq şəkildə, baş nazir Netanyahunun müharibə məqsədlərindən biri kimi qəbul edilməyə başlaması, məskunlaşmış qrupları belə bir ssenarinin Qərb Sahilində də mümkün ola biləcəyinə inandırıb.
Lakin Qərb Sahilində etnik təmizləmə Qəzzaya nisbətən daha böyük logistik və siyasi çətinliklər doğurardı. Qəzzadan fərqli olaraq, Qərb Sahilində fələstinli və məskunlaşmış yəhudilər bir-birinə daha sıx şəkildə qarışmış vəziyyətdədirlər.
Bundan əlavə, sərhədin o tayında yerləşən İordaniya, İsrailin yüz minlərlə fələstinlini zorla öz ərazisinə qovmağa cəhd etməsi halında, Misirdən qat-qat az dözümlü reaksiya verəcəkdir.
Buna baxmayaraq, İsrail ordusunun hazırda Qəzzada istifadə etdiyi bəzi metodların kiçik miqyasda da olsa Qərb Sahilinə də sızdığı görünür.
Son aylarda Tulkarm və Cenin qaçqın düşərgələrinin böyük hissələri, eləcə də digər bölgələr buldozerlərlə dağıdılıb, yüzlərlə ev İsrail qüvvələri tərəfindən sökülüb. Bu ərazilərdən yayılan görüntülər getdikcə Qəzzadakı səhnələri xatırladır.
Qərb Sahili hələ tam olaraq Qəzzadakı kampaniyanın təkrarı ilə üz-üzə olmasa da, baş verənlər Smotriç və məskunlaşmış milislərin fələstinlilərin əsas bölgələrdən “təmizlənməsi” üçün daha genişmiqyaslı səylərə hazırlıq prosesi kimi görünə bilər.
Quldurlar arasında yarış
Ötən cümə məskunlaşmış milislərin İsrail ordusuna hücumu, uzun müddət məskunlaşmışlarla ordu arasındakı münasibəti tənzimləyən yazılmamış qaydalardan nadir kənarlaşma idi. Bu pozuntu İsraildə müəyyən tənqidlərə səbəb oldu.
Lakin belə tənqidlərin milis qruplarının fəaliyyətlərinə və ya məskunlaşma genişlənməsi və fələstinlilərin çıxarılması istiqamətindəki ümumi gedişata ciddi təsir göstərəcəyi gözlənilmir.
Müdafiə naziri İsrael Kats, yaxınlarda yəhudi məskunlaşmışlara qarşı inzibati həbs əmrindən istifadəyə qadağan qoyaraq Şin Betin Yəhudi Bölməsinin səlahiyyətlərini zəiflətdikdən sonra, məskunlaşmışların zorakılığı ilə məşğul olacaq yeni bir polis bölməsinin yaradılacağını elan edib.
Katsın sözlərinə görə, bu bölmənin fəaliyyətinə İsrail ordusu və Şin Bet də müəyyən səviyyədə cəlb olunacaq, lakin əsasən polis məmurları rəhbərlik edəcək.
Lakin praktikada bölmənin komandanının təyinatının polisi nəzarətdə saxlayan və məskunlaşma hərəkatının müttəfiqi kimi tanınan Ben Qvirin təsdiqini tələb edəcəyi şübhə doğurmur.
Buna görə də, bu bölmənin yaradılması məskunlaşmışların zorakılığını həqiqətən cilovlamaq üçün səmimi cəhd yox, daha çox ictimai rəyə nəzarət etməyə yönəlmiş siyasi manevr təsiri bağışlayır. Kritikaları yayındırmağa xidmət edir, ciddi həll axtarışına deyil.
İsraildə əsgərlərə qarşı açıq hücumlar geniş şəkildə populyar deyil və hətta mərkəz və mərkəz sağda dayanan israillilər fələstinlilərə qarşı məskunlaşmış zorakılığına qarşı çıxırlar. Bu amillər Smotriç və məskunlaşmış milislərin irəlilətdiyi siyasi layihə üçün potensial təhlükə yaradır.
Bununla belə, bu daxili gərginliklərə baxmayaraq, layihənin əsaslı şəkildə dayanacağı ehtimal olunmur.
Smotriç və Ben Qvir, Knessetdə məskunlaşma hərəkatının ən görkəmli nümayəndələri olaraq, hazırda İsrail hökumətinin mərkəzinə dərinləşiblər və bu gündəmin içəridən ciddi şəkildə çətinləşdiriləcəyi bir ssenarini təsəvvür etmək çətindir.
Yenə də, bu cür zorakı hərəkatlarda tez-tez olduğu kimi, Smotriç və Ben Qviri çox yumşaq və ya məqsədə kifayət qədər sadiq görən daha radikal elementlər meydana çıxa bilər. Amma bu, nəticədə, artan radikallıqla hərəkət edən fraksiyalar arasında yarışdır – quldurlar arasında yarış.
Mənbə: Middle East Eye