İsrail ordusunun Baş Qərargah rəisi Eyəl Zamir Qəzza zolağında “Gideon arabaları” əməliyyatının başa çatdığını elan edib və bununla ordunun sahədəki hədəflərinə çatdığını bildirib. O, əməliyyatın nəticəsi olaraq ərazinin təxminən 75%-nin nəzarətə götürüldüyünü, genişmiqyaslı köç və on minlərlə fələstinlinin öldürülməsi və yaralanmasını qeyd edib.
Zamir bu açıqlamanı cənubda, Bəyt Hanun bölgəsində keçirdiyi əməliyyat qiymətləndirmə turu zamanı verib. O bildirib ki, ordu “çox önəmli bir dönəmin astanasındadır” və bundan sonrakı qərar hazırda davam edən danışıqların nəticəsinə — ya razılaşma, ya da genişmiqyaslı hərbi eskalasiyaya — bağlı olacaq.
Lakin bu bəyanat “Gideon arabaları” əməliyyatına start verilərkən səsləndirilən böyük iddialardan ayrı qiymətləndirilə bilməz. Əməliyyat, əvvəlki uğursuzluqları tamamlayacaq “həlledici hərbi kampaniya” kimi təqdim olunmuşdu. Bu səbəbdən, əməliyyatın elan olunmuş və gizli məqsədlərinə çatıb-çatmadığı, xüsusən də orduya qarşı hərbi və siyasi səviyyədə yaranan çətinliklər fonunda yenidən müzakirəyə açılıb.
Elan olunmuş hədəflər: Hərbi qələbədən cəmiyyətin parçalanmasına qədər
“Gideon arabaları” əməliyyatına start verildiyi andan etibarən İsrail işğalçı rəhbərliyi bunu müharibənin həlledici mərhələsi kimi təqdim etməyə çalışdı və əvvəlki Baş Qərargah rəhbərliyinin təkrarlanan uğursuzluqlarından sonra qələbəyə aparacaq əsas vasitə kimi göstərdi. Əməliyyatın elan olunmuş hədəfləri birbaşa başlıqlardan — əsirlərin azad edilməsi — tutmuş daha geniş məqsədlərə, məsələn “Həmas” hərəkatını məhv etmək və Qəzza zolağında mövcud reallığı kökündən dəyişdirməyə qədər uzanırdı.
İsrailli hərbi analitik Avi Aşkenazinin fikrincə, əməliyyatın əsas hədəfi “Həmas”a çoxşaxəli təzyiq göstərmək və bu yolla onu israilli əsirləri azad etməyə məcbur etmək idi. Bu təzyiq bir neçə istiqamətdə həyata keçirilməli idi: müqavimət qüvvələrinin hərbi gücünün zəiflədilməsi, yüksək rütbəli liderlərin hədəf alınması, infrastruktur və maliyyə resurslarının məhv edilməsi, mümkün qədər geniş ərazinin işğalı, inzibati və xidmət sahələrinin iflic edilməsi və Qəzza ictimaiyyətinin fraksiyalara qarşı yönləndirilməsi.
Daha aydın bir yanaşma ilə keçmişdə “Şabak” və İsrail Xarici İşlər Nazirliyində yüksək vəzifələrdə çalışmış tədqiqatçı Naumi Neuman əməliyyatın məqsədlərinə dair tam konsepsiya təqdim edib. O, bu əməliyyatın “Həmas” və “İslami Cihad” hərəkatlarını tamamilə məhv etməyə, İsrailin Qəzza zolağında birbaşa hərbi nəzarətini tətbiq etməyə və əsirləri azad etməyə yönəldiyini, gələcəkdə isə mülki idarəetmə forması ilə bağlı qapının açıq buraxıldığını bildirib. Lakin İsrail hökuməti “ertəsi gün”ə dair konkret mexanizmləri hələlik açıqlamayıb.
Bu baxış Təl-Əvivdə yerləşən “Milli Təhlükəsizlik Araşdırmaları Mərkəzi”nin Benina Şarfet Barux və Tami Kaner tərəfindən hazırlanmış mövqe sənədində də öz əksini tapıb. Orada qeyd olunub ki, “Gideon arabaları” əməliyyatının ilkin planı əhalinin təxminən 70%-ni Qəzzanın cənubuna köçürməyi və orada xüsusi şirkətlərin idarəsində, İsrail ordusunun nəzarəti altında “insani zonalar” yaratmağı nəzərdə tuturdu.
Baxmayaraq ki, bu hədəflər açıq şəkildə bəyan olunmuşdu, lakin onların icrasında qeyri-müəyyənlik və siyasi-hərbi rəhbərlik arasında ziddiyyətlər qərarverici dairələrdə narahatlıq doğurdu. Bu sənəddə həmçinin hüquqi risklərin artdığı və beynəlxalq ictimaiyyət qarşısında ifşa olunma ilə bağlı yaranan çətinliklərə də diqqət çəkilir. Sənəddə qeyd olunur ki, “döyüş indi həm də dünyanın baxışlarında aparılır”.
Neuman bu planın bir sıra əsas risklərini də qeyd edir. Onların başında hərbi təzyiqin əsas məqsədə çatmamaq ehtimalı, “Həmas”ın yenidən təşkilatlanması, silahlı müqavimətin güclənməsi və fraksiyaların yenidən silahlanması gəlir. Bundan əlavə, BMT, Avropa İttifaqı və ərəb ölkələri də daxil olmaqla beynəlxalq ictimaiyyətin Qəzza zolağının uzunmüddətli işğalına qarşı çıxması fonunda daha geniş siyasi böhranın yaranması ehtimalı da mövcuddur.
Əməliyyatın icrası sahədə mərhələli modelə əsaslanırdı. Birinci mərhələ “yavaş dişləmə” prinsipi ilə güclü artilleriya və bombardmanla ərazini mərhələli şəkildə ələ keçirməyi nəzərdə tuturdu. Bu, əsgər itkisini minimuma endirmək və müqavimətin aylarla hazırladığı ölümcül pusqulardan yayınmaq məqsədi daşıyırdı.
İkinci mərhələ isə nəzarət altına alınan ərazilərdə uzunmüddətli mövqe tutmaq və müqavimətin hərbi və mülki infrastrukturunu sökmək, xidmət və şəhər toxumasını dağıtmaq idi. Bu, Rəfahda müşahidə edildiyi kimi, sahə işğalını həyatın bütün sahələrinə təsir edən təzyiqə çevirmək məqsədi daşıyırdı.
Bu strategiya yalnız əsgərlərin sahədə nə qədər irəlilədiyi ilə deyil, həm də müqavimətə dəstək verən mühitə vurulan dağıdıcı təsirin səviyyəsi ilə ölçülür. Məqsəd, cəmiyyətin tam iflici və ya kütləvi miqrasiyanı qaçılmaz etməkdir.
Bu ssenaridə əsas ümid edilən nəticə belədir: ordunun itkisiz qalması fonunda müqavimət və cəmiyyətə qarşı kəskin təzyiqlər aparılacaq ki, bu da danışıqlarda güzəştlərə və ya əsirlərin zorla azad olunmasına, yaxud müqavimətin daxildən çökdürülməsinə səbəb olacaq.
Davudun daşları qarşıdurmada: “Gideonun arabalarını” sarsıtmaq üçün müqavimət strategiyası
Qəzza zolağındakı müqavimət hərəkatı, “Gideonun arabalarını” əməliyyatına hər zaman olduğu kimi, emosional və spontan reaksiya ilə deyil, soyuq baş və ayıq mövqe ilə cavab verib.
Əməliyyat başladıqdan sonra, genişmiqyaslı artilleriya atəşinə və döyüş cəbhələrinin genişlənməsinə baxmayaraq, müqavimət tərəfi təmkin nümayiş etdirərək, İsrail ordusunun davranışını izləməyə və hərəkətlərini analiz etməyə üstünlük verib.
Müqavimət, əməliyyata İsrailin yeni Baş Qərargah rəisi Eyəl Zamir rəhbərlik etdiyini və bu rəhbərliyin əvvəlki rəhbərliyin uğursuzluqlarını ört-basdır etmək üçün daha çevik və gizli əməliyyat taktikalarına üstünlük verdiyini nəzərə alıb. Bu, əvvəlki uğurlu müqavimət taktikasına qarşı daha qapalı informasiya axını ilə cavab verməyə çalışmaqla özünü göstərib.
Bu şəraitdə, müqavimət qüvvələri strateji səbir, kəşfiyyat izləmə və əməliyyat mühəndisliyi ilə birləşmiş mürəkkəb müdafiə strategiyası tətbiq etdi. Məqsəd, əməliyyatın başlanğıcında mümkün qədər çox sayda itki vermək deyil, əməliyyatın dayandığı siyasi əsasları sarsıtmaq və İsrail ordusunu zəif nöqtələrində tükəndirmək idi.
Müqavimətin dönüş nöqtələrindən biri, İsrail ordusunun irəliləməsini əhatələyən yanğın kəmərlərini aşaraq, döyüş nöqtələrini gizlədə bilmək idi. Bu, İsrail ordusunun irəliləyiş xətlərinin arxasında görünmədən qalmaq imkanı verdi.
Bu uğurlu addım, İsrailin yerləşdiyi mövqeləri sabit və hədəfə çevrilə bilən nöqtələr halına gətirdi. Əsgərlərin uzun müddət açıq ərazilərdə qalması səbəbindən ehtiyatsızlıq və diqqətsizlik artdı, bu isə müqavimətə daha effektiv zərbələr endirmək imkanı yaratdı.
Müqavimət iki əsas məqama güvəndi: birincisi, İsrail ordusunun mövqelərinin uzun müddət dəyişməz qalması səbəbindən bu mövqelərin asan hədəflərə çevrilməsi idi; ikincisi isə zaman keçdikcə əsgərlərin davranış və taktiki səhvlər buraxacağı ehtimalı idi. Bu da müqavimətə xüsusi pusqular və ölümcül hücumlar həyata keçirmək imkanı verdi. Nəticədə bəzi döyüş bölgələri işğalçı qüvvələr üçün ölüm tələsinə çevrildi və İsrailin “itkiləri azaltmaq” hədəfi ilə yerli reallıqlar arasında böyük fərq ortaya çıxdı.
Bununla yanaşı, müqavimət yeni Baş Qərargah rəisi Eyəl Zamirin əsas zəif nöqtəsini – yəni “insan itkisi qorxusu”nu ustalıqla istifadə etdi. Məhz bu səbəbdən, İsrail ordusu yavaş və ehtiyatlı irəliləmə taktikasına üstünlük verdi. Müqavimət isə bu vəziyyətdən istifadə edərək, əməliyyatlarını yalnız maddi deyil, həm də insan itkisini artırmağa yönəltdi: partlayıcı qurğuların geniş istifadəsi, hücum mühəndisliyi və yeni pusqu və cəlbetmə üsullarının tətbiqi ilə.
Müqavimət öz resurslarını yüksək səviyyədə idarə etdi – hər mərmi, hər partlayıcı konkret hədəfə yönəldildi. Bu da onların təsir gücünü artırdı və İsrailin irəliləməsinin maya dəyərini yüksəltdi. Üstəlik, işğalçı əsgərlərin əsir götürülməsi cəhdləri davam etdirildi – bu isə İsrailin məqsədlərinə zidd olan güclü strateji mesaj idi. Yəni: “əsirlərini azad etmək istəyən ordu, daha çox əsgərini itirir və əsir verir”.
Bu yanaşma ilə müqavimət İsrailin strateji planlarını birbaşa hədəfə aldı: “təhlükəsiz irəliləyiş” və “uzunmüddətli mövqe tutma” cəhdləri əksinə, hərbi və siyasi yükə çevrildi. İsrail ordusunun hər irəlilədiyi nöqtə təhlükə mənbəyinə, hər tutduğu mövqe isə insan və mənəvi itkilərə səbəb oldu.
Nəticədə, “Gideonun arabaları” əməliyyatının İsrail hökumətinə və ordusuna buraxdığı yeganə nəticə, genişmiqyaslı dağıntıdır. Bu əməliyyat nə əsirlərin azad edilməsinə, nə müqavimətin dağıdılmasına, nə də Qəzzada yeni idarə formalarının qurulmasına gətirib çıxardı. Sadəcə olaraq, İsrail ordusunun ən yaxşı bacardığı bir şeyi – genişmiqyaslı dağıntını və şəhər infrastrukturunun məhvinə davam etdirdi.
Yenidən uğursuzluq: “Gideonun arabaları” necə bir yükə çevrildi
Elan edilmiş hədəflərə qayıtdıqda, “Gideonun arabaları” əməliyyatının strateji baxımdan heç bir əhəmiyyətli nəticə vermədiyini söyləmək mümkündür. İsrail ordusu yenə də genişmiqyaslı dağıntı vasitəsilə qətiyyət nümayiş etdirməyə çalışdı, amma əslində qarşıya qoyulan əsas məqsədlərdən heç biri həyata keçmədi.
Əsirlərin azad edilməsi nə birbaşa hərbi yolla, nə də müqavimətə təzyiq göstərməklə mümkün oldu. Əksinə, ordunun təsadüfən bir əsirin saxlanıldığı yerə yaxınlaşması nəticəsində, müqavimətin bu əsiri öldürəcəyi təhlükəsi ilə üz-üzə qalaraq geri çəkilməyə məcbur olması, bu məsələdə İsrailin nə qədər zəif olduğunu göstərdi. Bu hadisə rəsmi şəkildə açıqlanmasa da, əsirlərlə bağlı yaradılmış yeni status-kvonun gücünü açıq şəkildə nümayiş etdirdi.
Danışıqlar baxımından da əməliyyat heç bir irəliləyişə gətirib çıxarmadı. İsrail geniş əraziyə nəzarət etsə də, müqaviməti siyasi və ya hərbi güzəştə məcbur edə bilmədi. Əksinə, müqavimət əvvəlki mövqeyində qaldı və bəyan etdi ki, siyasi həll yalnız işğalın sona çatması və “Gideonun arabaları”nin nəticələrinin tamamilə ləğv edilməsi ilə mümkündür.
Qəzzanın “yenidən dizaynı” planları da uğursuz oldu. Müqavimətin təsirini azaltmaq məqsədilə nəzərdə tutulan yardım mexanizmi daxili və beynəlxalq mübahisələrə səbəb oldu və ləğv ediləcəyi ehtimal olunur. Xaosdan faydalanmaq və kiçik yerli qrupları işğalçıya bağlı alternativlərə çevirmək cəhdləri də iflasa uğradı, yalnız İsrailin birbaşa nəzarətində olan kiçik bir ərazi istisna olmaqla.
“Maariv” qəzetinin hərbi analitiki bu vəziyyəti belə xülasə etdi: “İsrailin müqavimətə təzyiq vasitəsi kimi nəzərdə tutduğu bu kampaniya, əks təsir yarada bilər – ya xalqın yeni bir üsyan dalğası ilə, ya da partizan müharibəsinin yenidən alovlanması ilə. Bu, Livan, İraq və Əfqanıstandakı təcrübələrdə də müşahidə olunmuşdur.”
İşğalçı İsrail ordusu siyasi rəhbərliyin göstərişlərinə əməl etdiyini iddia etsə də, komandanlığının etiraflarına görə əsirlərin geri qaytarılmasındakı uğursuzluq onun üçün mövcudluq böhranına çevrilib. Bəzi rəsmilər bu uğursuzluğu “tarixi ləkə” adlandırıblar. Bir çox hərbi analitiklər bu kampaniyanın nəticələri ilə baş nazir Benyamin Netanyahunun müharibənin “son pərdəsini” yazmaqda məsuliyyətini əlaqələndirirlər. qeyri-müəyyənlik şəraitində müharibənin davam edərək bütün resursları tükədəcəyi qorxusu artmaqdadır.
Ehtiyatda olan general Yitzhak Brikin xəbərdarlıqları “Gideonun arabaları”nin ordunun öz daxilində yaratdığı böhranı açıq şəkildə göstərir. Brik bildirib ki, ordu “müharibə başlayandan bəri ən pis vəziyyətindədir”, və “nəzarəti itirib”, yüksək itkilər verib, amma əsas hədəflərə – xüsusilə əsirlərin azad edilməsinə – nail ola bilməyib.
Brik eyni zamanda ordunun döyüş qabiliyyətində böyük geriləmə, digər cəbhələrdə hazırlığın zəifləməsi və təhlükəsizlik qurumunun “qırmızı xətt” saydığı ərazilərdən, məsələn, Qəzzanın cənubundakı Morac bölgəsindən geri çəkilmə niyyətinə dair artan siqnallardan narahatlığını ifadə edib. İsrailli analitiklərin ritorikasında da dəyişiklik müşahidə olunmaqdadır – əvvəlki “nailiyyətlər” ritorikası yerini uğursuzluq və xaosun etirafına verir.
Nəticə etibarilə, “Gideonun arabaları” əməliyyatı özünü yalançı zəfər dili ilə bəzədilmiş hərbi uğursuzluq nümunəsi kimi təqdim edir. İsrail bu əməliyyatı Qəzzanın gələcəyini yenidən formalaşdıracaq həlledici addım kimi tanıtdırsa da, müharibə başlayandan bəri ən yüksək insan itkisi, dayanıqlı siyasi nəticələr əldə olunmadan aparılan genişmiqyaslı dağıntılar və zəifləmiş təsir imkanları ilə çıxmış oldu.
Qarşı tərəf – Qəzza müqaviməti – isə iddia olunan güc nöqtələrini strateji zəifliklərə çevirməyi bacardı, Qəzzanın iradəsini sındırmaq və müqavimət infrastrukturunu dağıtmaq planlarını boşa çıxardı. Bu da “Gideonun arabaları”ni İsrailin Qəzzada sınaqdan keçirdiyi növbəti uğursuzluq halına gətirdi və daxili siyasi-hərbi böhranlarını daha da dərinləşdirə biləcək yeni bir mərhələyə qapı açdı. Bu, güc məntiqindən kənara çıxaraq, Qəzzanın sındırıla bilməyəcəyinə dair reallığı yenidən gündəmə gətirə bilər.
Əlaqədar xəbərlər
