– Üzüm neçəyədir?
= Bir uqiyyəsi 25 şekel.
– Bəs əncir?
= Uqiyyəsi 35 şekel.
Bu, bir uşaqla sadə bir satıcı arasında üzümlə əncir satan kiçik bir piştaxtada baş verən qısa bir dialoqdur. Uşaq əlindəki cəmi yeddi şekeli sayaraq üzündə aydın görünən bir təəccüblə geri çəkildi, məyus halda ayaqlarını sürüyərək uzaqlaşdı və başa düşülməyən sözlər pıçıldadı. Satıcı isə təəccüblənmədi — artıq alıcıdan çox soruşan görməyə öyrəşmişdi. Bu cür dialoqlar onunla və digər meyvə satıcıları ilə tez-tez təkrarlanır. Qiymətlər isə hər an dəyişir və bahalaşmağa heç bir məhdudiyyət yoxdur.
Qəzza zolağında üzüm və əncir yay fəslinin simvollarından sayılırdı — mövsümündə demək olar ki, hər evdə tapılırdı. Xüsusilə “Şeyx Əclin”in münbit torpaqları bərəkət saçanda. Amma hər şeyi dəyişdirən müharibə meyvələri də vurdu — indi bazarlarda demək olar ki, yoxa çıxıblar. Arada görünən az miqdarda məhsul isə çox baha olur, xüsusən də digər zəruri ehtiyaclarla müqayisədə. Fələstinlilər meyvə almaqdansa, az pulları ilə indi tapılması çətin olan un kimi əsas və doyurucu məhsulları almağa üstünlük verirlər.
Əncir və üzümdən əvvəl bazara qarpız və yemiş çıxmışdı, lakin eyni şəraitdə — az, baha və fələstinlilərin ürəyini dağlayan qiymətlərlə.
Naharda yemək
Hibə Əyyub yalnız bir kiçik salxım üzüm və ailəsinin altı üzvü üçün altı ədəd əncir alır. Deyir ki, bunu sadəcə uşaqları üçün, məcburiyyət qarşısında edib – çünki onlar meyvə arzulayır, amma heç vaxt istəmirlər.
O belə izah edir: “Təəssüf ki, satıcılardan biri çadırımıza bir neçə metr məsafədə piştaxta qurdu. Uşaqlar oyun oynamağa çıxanda, ya da onlardan nəsə almağı xahiş edəndə, qayıdanda meyvələrin yenilənmiş qiymətini deyirlər. Gəlib ilk sözləri bu olur: ‘Ana, üzümün uqiyyəsi indi 25-dir’, ‘Ana, əncirin qiyməti artıb’…”
Uşaqlar heç nə istəmirlər, amma onların qiymətləri soruşma tərzindən və danışıqdan Hiba anlayır ki, meyvəyə nə qədər həsrət qalıblar — xüsusilə də ikisinin ən çox sevdiyi əncirə.
O deyir: “Uşaqlar yaşlarından böyük dərdlər daşıyırlar. Başımıza gələn acı vəziyyəti anlayırlar, heç nə istəmirlər. Amma mən dayana bilmirəm — hiss edirəm ki, onlar səssizcə arzulayır, və mən də onlar üçün almağa çalışıram.” Əlavə edir: “Bu qədər pulu sadəcə qəlyanaltıya xərcləyə bilmərəm. Mən bunu nahar edəcəyimiz yeməyə çevirirəm — yarım lavaşla birlikdə.”
Söhbətə Rəca əl-Masri də qoşulur. Deyir ki, artıq uşaqlarını bazara aparmır — çünki onların istədiyi, amma almağa güc çatmayan bir şeyi soruşmaları onu incidə bilər, xüsusilə meyvə.
O, hələ də almaqla-almamaq arasında tərəddüd edərək deyir: “Mən meyvəni hər görəndə arzulayıram, bəs uşaqlar necə dözsünlər, baxıb yemədən keçmək necə olar?”
Davam edir: “Mən qohum evində məcburi köçkün kimi yaşayıram. Evdə çox adam var, otaqları paylaşırıq. Yeməkdə heç bir özəllik yoxdur. Hamı üçün meyvə ala bilmərəm, amma uşaqlarımı başqalarının qarşısında yeməyə də qoymaq istəmirəm — xüsusilə orada olan uşaqların.”
Sonra əlavə edir: “Uzun düşüncələrdən sonra qərara gəldim ki, ev sahiblərinə və bizimlə eyni yerdə məskunlaşan iki digər ailəyə az miqdarda meyvə alım və analara verim ki, uşaqları ilə bölüşsünlər.” Sözlərinə belə davam edir: “Bu, xərci çox artıracaq, amma başqa çarə yoxdur.”
İki qadın söhbətə davam edirlər, xatırlayırlar ki, üzüm mövsümündə “əncəbiyə” (üzüm mürəbbəsi və ya şirniyyatı) hazırlayardılar. Hər biri qiymət düşənə qədər böyük miqdarda üzüm alar, qış üçün bol-bol mürəbbə bişirərdi. İndi o günləri yad edirlər, bir-birlərinə reseptlərini danışırlar — elə diqqətlə qulaq asırlar ki, sanki bu il də hazırlayacaqlarmış kimi, halbuki ikisi də yaxşı bilir: bu il bu mümkün olmayacaq.
Ağrılı reaksiyalar
İki qadının söhbətini bir kişinin piştaxtanın yanından keçərkən dediyi sözlər yarımçıq qoyur. Qiymətləri eşidən kimi tərəddüdsüz qərar verir: “Uşaqlara elə bir şey alım ki, doysunlar, daha yaxşıdır.” Satıcının qiyməti endirmək təklifinə fikir vermədən yoluna davam edir.
Başqa bir piştaxtanın ətrafına bir neçə uşaq yığışır, qiymətləri soruşurlar. Onlardan biri təəccüblə və təəssüf içində deyir: “Oooof, bu hamısı nə üçündür axı?!”
Satıcı onlardan hər birinə bir üzüm giləsi verir və deyir: “Bunlar da mənim övladlarım kimidirlər, yeyə bilmədən geri göndərə bilmirəm.”
Raid Əliyan isə əlavə edir: “İnsanların baxışları incidir. Hər kəs meyvə arzulayır, xüsusən uşaqlar. Amma mən hər kəsə verə bilmərəm, qiyməti endirə də bilmərəm — sadə bir satıcıyam, böyük kapitalım yoxdur, belə nemətləri verən bir torpaq sahibi də deyiləm.”
O, sözlərini belə tamamlayır: “Kaş ki meyvəni daha ucuz sata biləydim. Amma özüm onu baha qiymətə alıram. Elə buna görədir ki, öz ailəmə də çox verə bilmirəm.”
İnsanların reaksiyaları onu incidir. Deyir ki, bəzən özünü oğru ya da günahkar kimi hiss edir — baxışlardan və sərt sözlərdən.