Fələstin tarixinin cənub-qərb küncündə yerləşən Qəzza zolağı, cəmi 365 kvadrat kilometr sahəyə malik nisbətən kiçik bir ərazidir, lakin burada 2,3 milyondan çox insan yaşayır. Onların 75 faizi — yəni təxminən iki milyonu — mühacirdir. İşğalçı dövlət qurulduqdan sonra onlar bu əraziyə sığınıblar və 13 düşərgədə yaşayırlar. Həmin düşərgələrin hamısında həyat üçün zəruri olan əsas infrastrukturdan demək olar ki, əsər-əlamət yoxdur. Bu da Qəzzanı dünyanın ən sıx əhalisi olan bölgələrindən birinə çevirir.
İşğal, blokada və İsrail ordusunun təkrarlanan müharibələri nəticəsində Qəzza zolağında infrastruktur ciddi şəkildə dağılmış, su və elektrik təchizatı böhran həddinə çatmış, səhiyyə, iqtisadiyyat, təhsil və sosial xidmətlər də daxil olmaqla bir çox sahələr zəifləyib və çöküş astanasına gəlib.
Blokadanın sərtləşdirilməsi
Beynəlxalq müşahidəçilərin də təsdiqlədiyi şəffaf və azad parlament seçkilərində “İslahat və Dəyişiklik” bloku qalib gəldikdən sonra, dünyada dillərdə dolaşan demokratiya bu dəfə bəyənilmədi. Nəticədə, işğalçı rejim beynəlxalq susqunluq və bəzilərinin birbaşa iştirakı ilə Qəzzaya sərt blokada tətbiq etdi.
Blokada, ticarət və insan axınına açıq olan əksər keçid məntəqələrinin mərhələli şəkildə bağlanması ilə həyata keçirildi. Yalnız bir keçid saxlanıldı ki, oradan da məhdud miqdarda yardım daxil olur. Bundan əlavə, 3 minə yaxın məhsuldan ibarət “qadağan olunmuş mallar siyahısı” tətbiq edildi. Siyahıya tikinti materialları, yanacaq, xammal, hətta uşaq südü və məktəb ləvazimatları da daxil idi!
İşğalçı, dəniz blokadası da tətbiq edərək balıqçıların fəaliyyətinə qadağa qoydu, avadanlıqlarını yandırdı və bombardman etdi. Beləliklə, bu blokada həm qurudan, həm havadan, həm də dənizdən həyata keçirildi. BMT-yə bağlı bir təşkilatın rəsmisi bu blokadanı “qanunsuz, qeyri-əxlaqi və qeyri-insani” olaraq xarakterizə etmişdi.
Bütün bu tədbirlər müxtəlif sahələrə fəlakətli təsir göstərdi və səhiyyə, sənaye, ticarət, kənd təsərrüfatı və təhsil sistemlərinin demək olar ki, tam çöküşünə səbəb oldu. Nəticədə, yoxsulluq və işsizlik səviyyəsi rekord həddə çatdı.
Qəzza ilə Misir arasındakı divarın sökülməsi
Blokadanın sərtləşməsi və Qəzza əhalisinin qida maddələrindən tamamilə məhrum edilməsi nəticəsində, 2008-ci ildə sakinlər Qəzza ilə Misir arasındakı tikanlı məftilləri sökməyə məcbur qaldılar. Yüz minlərlə insan aclıqdan və ölümdən xilas olmaq ümidi ilə, bu ağır humanitar fəlakətdən çıxmaq üçün, ən yaxın qonşu olan Misir ərazisinə axışdı – bu gün baş verənlərlə tam olaraq eyni ssenari.
İnsanlar bazarlara və mağazalara axışaraq qida məhsulları, dərman, yanacaq və ehtiyac duyduqları digər məhsulları aldılar və bunları sağ qalmaq uğrunda mübarizə aparan yaxınlarına Qəzzaya gətirdilər.
Qaçaqmalçılıq tunelləri
Mühasirədə yaşayan xalq, üzərinə qoyulan qeyri-insani, qeyri-qanuni və qeyri-əxlaqi blokadanı yarmaq üçün yeni bir reallıq formalaşdırmağa başladı. Bu, aclığa qarşı mübarizə və Qəzza sakinlərini ölüm təhlükəsindən xilas etmək üçün həyata keçirilən bir plan idi.
Qəzza ilə Misir arasında tunellər qazıldı. Bu tunelləri demək olar ki, heç bir avadanlıq olmadan, yalnız əlləri ilə qazmağa çalışan bir çox insan həyatını itirdi. Onlar, Avropa və Vyetnam sərhədlərində blokadaya qarşı tunellər qazaraq dirəniş göstərən xalqlara bənzəyirdilər. Bu tunellər, yanacaq, ərzaq və digər məhsulların Qəzzaya daxil olması üçün ticarət dəhlizlərinə çevrildi. Görünür ki, bu dəhlizlər, sərhəd keçidlərinə alternativ kimi beynəlxalq səviyyədə müəyyən səssiz razılaşmalar çərçivəsində formalaşdırılmışdı.
Qardaş Misir dövləti bu vəziyyətdən xəbərdar idi, lakin buna göz yumurdu. O dövrdə prezident Hüsnü Mübarək tikanlı məftillərin sökülməsindən və fələstinlilərin sərhədi sülh yolu ilə keçməsindən sonra demişdi: “Bunlar ac insanlardır, yemək axtarırlar.” Misir tərəfi baş verənləri izləyir və həmin tunellərdən keçən məhsulların aclıq çəkən, blokada altında olan əhaliyə çatdırıldığını və bunların ticarət yolu ilə həyata keçirildiyini bilirdi.
Daha sonra Qəzzadakı fələstinli tərəf və Misir hakimiyyəti arasında tunellərin bağlanması və onların rəsmi ticarət xətləri ilə əvəz olunması barədə razılaşma əldə olundu. Misirdən Qəzzaya məhsulların daxil olması üçün Rəfah keçidinin açılması razılaşdırıldı. Bu da aclığın yüngülləşməsinə və müəyyən dərəcədə sabitliyin yaranmasına səbəb oldu.
Bütün bunlar dünyanın gözü qarşısında baş verdi. Dünya isə susdu – sanki baş verən soyqırım cinayətinə şərik olmamaq üçün – çünki bu, İsrailin öldürücü aclıq siyasətinin və kollektiv cəza taktikasının bir hissəsi idi və bu yanaşma beynəlxalq hüquq və humanitar prinsiplərə tamamilə ziddir.
2023 müharibəsi və blokada
2023-cü ilin oktyabr ayında Qəzzaya qarşı soyqırım müharibəsinin başlaması ilə birlikdə işğalçı rejim blokada siyasətini yenidən tətbiq etdi – lakin bu dəfə daha sərt və qəddar formada. Bütün sərhəd keçidləri, o cümlədən Rəfah keçidi tamamilə bağlandı. Heç bir yardım maşınının daxil olmasına icazə verilmədi, dəniz və hava sahələri bağlandı, elektrik və su təchizatı kəsildi.
Artıq təxminən iki ildir ki, bu blokada fasiləsiz şəkildə davam edir. Bəzən beynəlxalq təzyiqləri yüngülləşdirmək üçün məhdud miqdarda yardımın daxil olmasına imkan verilir, lakin blokada və qapanma siyasəti işğalçının açıq şəkildə tətbiq etdiyi sabit xətt olaraq qalır.
Aclığın dərinləşdirilməsi “sənəti”
İsrail işğalı, siyasi, hərbi və media vasitələri ilə Qəzza zolağında aclığı dərinləşdirməkdə xüsusi “ustalıq” nümayiş etdirir. Humanitar yardımların və ticarət məhsullarının daxil olmasına qadağa qoyulur, eyni zamanda dünyanı çaşdırmaq üçün saxta rəvayətlər və təbliğat addımları ilə reallıq təhrif edilir.
Əslində, İsrail heç bir yardımın daxil olmasına icazə vermir. Bu yardımlar ərəb və xarici dövlətlər, eləcə də beynəlxalq humanitar təşkilatlar tərəfindən təqdim olunur və işğalçının verdiyi heç nə yoxdur. Onun rolu sadəcə işğalçı olaraq hüquqi öhdəlik çərçivəsində girişə icazə verməkdir – bu nə lütf, nə də mərhəmətdir.
Hərbi strategiya
İsrail, Qəzzada iki milyondan çox insan üçün nəzərdə tutulmuş humanitar yardım məsələsini qəti şəkildə hərbi strategiyanın bir hissəsi kimi qiymətləndirir: tam blokada, tam qadağa, sonra isə təhlükəsizlik baxımından sərt şərtlərlə məhdud icazə.
Son zamanlarda, işğalçı rejim 2025-ci ildə “Qəzza Humanitar Fondu” (Gaza Humanitarian Foundation) adlı bir qurumun yaradıldığını elan edib. Bu qurum, amerikalı təhlükəsizlik rəsmiləri ilə koordinasiyada və Donald Tramp administrasiyasının dolayı dəstəyi, eləcə də özəl təhlükəsizlik şirkətlərinin iştirakı ilə təsis olunub. “Madar” adlı Fələstin-İsrail araşdırma mərkəzinin hesabatına görə, bu quruma müharibə dövründə yardımın bölgü missiyası həvalə edilib.
Qurum azsaylı mərkəzləşdirilmiş bölgü məntəqələrinə əsaslanır – onların əksəriyyəti sektorun mərkəzində və cənubunda yerləşir. Bu məntəqələr silahlı podratçılar tərəfindən idarə olunur və birbaşa İsrail ordusunun nəzarətində deyil.
İşğalçı bu qurumu BMT və beynəlxalq təşkilatlara alternativ kimi təqdim etməyə çalışır, lakin reallıq tam fərqlidir: bu mexanizm aclıqdan əziyyət çəkən insanlar arasında yardım ala bilənlərdən daha çox şəhid və yaralıya səbəb olub.
Təhlükəsizlik məqsədli yardım – arxasında hərbi niyyətlər dayanan mexanizm
İşğalçı rejim, beynəlxalq hüquqa uyğun hərəkət etdiyini göstərməyə çalışaraq, BMT və xeyriyyə təşkilatlarının nüfuzunu sarsıdıb, onlara qarşı yalan ittihamlar irəli sürdükdən sonra yeni bir qurum yaratdı. Lakin bu yeni qurumun təsisçilərinin arxasında hərbi və təhlükəsizlik bağlantıları olduğuna dair beynəlxalq mediada yayımlanan məlumatlar, onun ciddi tənqidlərə məruz qalmasına səbəb oldu. Bu qurumun fəaliyyəti, bir çoxları tərəfindən “planlı ölüm” olaraq xarakterizə edildi.
Onlarla videoda görünür ki, qurum “Facebook” üzərindən günorta saat 12:00-da yardım bölgüsünün başlayacağını elan edir, aclıq içində yaşayan minlərlə insan dərhal oraya toplaşır, amma cəmi 15 dəqiqə sonra “bölüşdürmə bitdi, ehtiyat qalmadı” deyə elan verilir!
Axı, minlərlə yardım bağlamasının cəmi on beş dəqiqədə paylanması mümkünmü?!
İnsanlar isə bölgünün əslində başlamamışdan əvvəl bitdiyini bilmədən oraya axışırlar və nəticədə işğalçı əsgərlər və qurumun silahlı işçiləri tərəfindən onlara atəş açılır. Bəs xeyriyyə işi ilə məşğul olan adamlar necə silah daşıya bilər?!
Qida yardımı gözləyənlərin arasında şəhid olanların sayı artıq 550-ni keçib, yaralı sayı isə 3.500-dən çoxdur.
Hökumət Media Ofisinin məlumatına görə, bu şəhidlərin 80 faizi gənclərdir, 14 faizi uşaqlar, 3 faizi qadınlar, 3 faizi isə yaşlı insanlardır.
Bu səbəbdən, BMT, Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsi, “Sərhədsiz Həkimlər” və “Oxfam” kimi böyük beynəlxalq humanitar təşkilatlar bu qurumla əməkdaşlıq etməyi rədd ediblər. Onlar bu qurumu humanitar fəaliyyət prinsiplərinə – təhlükəsizlik, neytrallıq və qərəzsizlik – qarşı bir təhdid olaraq qiymətləndiriblər.
BMT və etik prinsiplər çərçivəsində humanitar hüquq
Beynəlxalq humanitar hüquqa, xüsusilə Cenevrə Konvensiyasının IV hissəsinin 59-61-ci maddələrinə və beynəlxalq adət hüququnun 55-ci prinsipinə əsasən, işğalçı dövlətin aşağıdakı öhdəlikləri var:
- Yardımı yalnız ehtiyac əsasında təqdim etmək, heç bir ayrı-seçkilik etmədən;
- Yardım göndərən təşkilatların və yardımın təhlükəsizliyini təmin etmək;
- Yardımın alçaldıcı, təhlükəli və ya ayrı-seçkilik yaradan şəkildə təqdim edilməsinə imkan verməmək;
- Aclıqdan istifadəni silah kimi qadağan etmək — çünki bu, Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinə görə hərbi cinayət sayılır.
İşğalçının Məsuliyyətləri
İşğalı həyata keçirən hakimiyyət qanunla əhalini qida, su, dərman və qoruma ilə təmin etməyə, yardımları qəbul etməyə və onları ayrı-seçkilik olmadan paylamağa borcludur.
Əhalini qidadan məhrum etmək və ya kollektiv cəzalandırma tətbiq etmək, Roma Statutuna əsasən, müharibə cinayəti sayılır.
Paylama yerləri təhlükəsiz bölgələrdə müəyyən olunmalı, insanlar təhlükəli ərazilərə toplanmağa məcbur edilməməli və onların təhlükəsizliyini və ləyaqətini təmin edəcək nəqliyyat vasitələri və sahə şəraiti təmin edilməlidir.
Lakin reallıq tamamilə əksini göstərir, çünki yardım bölgü mərkəzləri “hərbi qapalı zonalarda” qurulur, nəqliyyat vasitələri yoxdur və bu, mülki əhalini alçaltmağa və ölüm təhlükəsinə məruz qoyur.
Düzgün Humanitar Fəaliyyət Mexanizmləri
Beynəlxalq humanitar fəaliyyət beynəlxalq və yerli təşkilatlar arasında əməkdaşlığı sektoral işçi qrupları (səhiyyə, su, sığınacaq və s.) vasitəsilə əlaqələndirməyə əsaslanır; bu da humanitar reaksiyanın effektivliyini təmin edir.
Sudan və Suriya kimi münaqişə bölgələrindəki mürəkkəbliyə baxmayaraq, humanitar təşkilatlar orada həyati vacib yardımlar təqdim etməyə davam edirlər – bu, Qəzzadakı vəziyyətdən fərqli olaraq.
Beynəlxalq Sistem və Hüquq
Cenevrə Konvensiyası IV aclığın silah kimi istifadəsini qadağan edir və işğal altındakı mülki əhalini xüsusi qoruma ilə təmin edir.
2023-cü il 22 dekabr tarixində BMT Təhlükəsizlik Şurası 2720 saylı qərarı qəbul edib və bu qərar yardımların çatdırılmasını və keçidlərin dərhal açılmasını tələb edir.
“UNRWA-nın” fraksiyaların xeyrinə fəaliyyət göstərdiyi iddiası isə, agentliyin özünün də təsdiqlədiyi kimi, əsassızdır və beynəlxalq hüquqa ziddir.
Ən önəmli əlaqədar hüquqi sənədlər:
1- Yardımların keçidinin asanlaşdırılması – Cenevrə Konvensiyası IV, Maddə 59
2- Aclığın qadağan olunması – Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin əsasnaməsi
3- Neytrallıq və şəffaflıq prinsipi ilə paylama – Beynəlxalq adət hüququ
4- Təhlükəsiz bölgələrin təmin olunması və məcburi köçürmənin qadağan edilməsi – Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsi (ICRC)
Qəzza Uzun Müddət Susacaqmı?
Sual budur: Qəzza uzun müddət susacaqmı?
Düşünürəm ki, aclıq və mühasirənin davam etməsi əhalini bir neçə seçim axtarmağa vadar edə bilər; bunlardan biri işğal olunmuş vətənə doğru dinc yürüşlərə qayıtmaq, ya da başqa yollarla cavab verməkdir.
Çünki ac qalan insan uzun müddət səssiz qala bilməz.
Qonşular da anlamalıdır ki, əgər qəzzalı ölüm və həyat arasında seçimə məcbur edilərsə, o, öz gücü ilə həyat seçimini edəcək.
Əlaqədar xəbərlər
