Texnologiya şirkəti Dell, Fələstində işğal, aparteid və soyqırımı sisteminə “dərin şəkildə bağlı” olan bir çox beynəlxalq şirkətdən biridir.
24 iyul tarixində Electronic Intifada xəbər portalı bildirib ki, Dell Technologies-in İsrail ordusu ilə əlaqələri əvvəllər bilinəndən daha dərindir. Şirkət, süni intellekt (AI) texnologiyaları vasitəsilə fələstinli mülki şəxslərin hədəf alınması və qətlə yetirilməsində İsrail əsgərlərinə yardım edib.
2023-cü ilin yanvarında ABŞ mərkəzli bu transmilli şirkət İsrail Müdafiə Nazirliyindən 150 milyon dollarlıq tender udub. Müqavilə İsrail ordusuna, təhlükəsizlik orqanlarına və nazirliyin özünə server və İT infrastrukturu təqdim edilməsini əhatə edirdi.
Bu razılaşmaya Dell-in törəmə şirkətləri olan VMware və EMC Israel Advanced Information Technologies tərəfindən göstərilən texnologiya və təlim xidmətləri də daxil idi.
Nəzarət təşkilatı WhoProfits.org-un məlumatına görə, Dell həmçinin Negev səhrasında yerləşən və İsrailin hərbi kiber qabiliyyətlərini gücləndirməyə yönəlmiş Dövlət–Sənaye–Akademiya birgə layihəsi olan Milli Kibertexnologiyalar Parkı ilə də əlaqəlidir.
Lakin Electronic Intifada-nın əldə etdiyi daxili sənədlər Dell-in bu sistemlərə əvvəldən bildiriləndən daha dərin şəkildə qarışdığını göstərir. Bu sənədlər Dell texnologiyasının İsrailin süni intellekt əsaslı hərbi əməliyyatlarında fəal şəkildə istifadə olunduğunu sübut edir. Buraya kütləvi izləmə, avtomatlaşdırılmış hədəf seçimi və fələstinlilərə qarşı qətl siyahıları tərtib edən alətlər daxildir.
Dell-in dəstəklədiyi sistemlər arasında:
- “The Gospel” – infrastruktur hədəflərini müəyyən edən AI proqramı,
- “Lavender” – algoritmlərlə qətl siyahıları hazırlayan sistem,
- “Where’s Daddy” – hədəf şəxsin evə qayıtdıqdan sonra bombalanmasını təmin edən izləmə vasitəsi yer alır.
Dell-in süni intellektlə təchiz edilmiş möhkəm noutbukları İsrailin 8200 saylı elit kiberkəşfiyyat bölməsi tərəfindən istifadə olunur. Şirkətin server və şəbəkə avadanlıqları, İsrailin işğal altındakı ərazilərdə yerləşdirdiyi nəzarət-buraxılış məntəqələrində istifadə edilən AnyVision adlı üz tanıma sistemlərini dəstəkləyir.
Dell texnologiyalarından faydalanan hərbi bölmələrə aşağıdakılar daxildir:
- Qolani briqadası – 2024-cü ilin aprelində Rəfahda 15 tibb işçisinin öldürülməsində ittiham olunur,
- Flotilla 13 adlı dəniz xüsusi təyinatlıları,
- İsrail Hərbi Hava Qüvvələri.
Eyni zamanda, İsrailin silah sənayesi nəhəngi olan Elbit Systems-in rabitə bölməsi Elbit Systems Land & C41 də Dell avadanlıqlarından istifadə edir.
Dell-in İsrail ordusu ilə münasibətləri təxminən iki onillik əvvələ gedib çıxır. 2006-cı ildə şirkət İsrail ordusuna 50,000 ədəd kompüter təqdim edib. 2016-cı ildə EMC Corporation ilə birləşdikdən sonra Dell, İsraildə geniş bir tədqiqat və inkişaf (R&D) bazasını da özündə birləşdirib. Şirkətin qurucusu və icraçı direktoru Maykl Dell bu mərkəzi “mükəmməllik mərkəzi” adlandırmışdı.
2016-cı ildə Təl-Əvivdə keçirilən texnologiya konfransında Dell şirkəti İsrailə “dərin bağlılıq” bəslədiyini bəyan etmiş və sonradan hazırda Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi (ICC) tərəfindən Qəzzada törədilən müharibə cinayətlərinə görə axtarışda olan İsrail Baş naziri Benyamin Netanyahuyla görüşmüşdü.
2024-cü ilin yanvarında, Qəzzada zorakılığın artdığı dövrdə, Maykl Dell sosial şəbəkədə İsrail Prezidenti İsxaq Hersoqla birgə fotosunu paylaşaraq belə yazmışdı: “İsxaq Hersoq və İsraillə birlikdə dayanmaq mənim üçün bir şərəfdir.”
Xatırladaq ki, Hersoqun 7 oktyabr hücumlarına görə Qəzzadakı “bütün bir xalqı” günahlandıran bəyanatları, Beynəlxalq Ədalət Məhkəsinin İsraildən soyqırım aktlarını dayandırmağı tələb edən müvəqqəti qərarında istinad edilən məqamlar arasında yer alıb.
Dell-in ABŞ-da yerləşən və İsrail Müdafiə Qüvvələrinə (IDF) vəsait toplayan “Friends of the IDF” təşkilatının əsas donorlarından biri olduğu da bildirilir.
2025-ci ilin iyulunda BMT-nin Xüsusi Məruzəçisi Françeska Albanese bir hesabatında şirkətlərin İsrailin hərəkətlərindəki rolunu sərt şəkildə tənqid edib. O yazıb: “Korporativ aktorlar işğal, aparteid və soyqırımı sisteminə dərin şəkildə bağlıdırlar” və Dell, Microsoft və Palantir kimi şirkətlərin süni intellekt texnologiyaları və bulud infrastrukturu vasitəsilə “canlı yayımla soyqırımı” mümkün etdiyini vurğulayıb.
Albanese xəbərdarlıq edib: “Şirkətlər neytrallıq iddiası edə bilməz. Onlar ya köçürmə mexanizminin bir hissəsidirlər – ya da onun sökülməsinin.”